Ομιλία στο Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ 1/6/2003
Ομιλία της Ελένης Αυλωνίτου στο Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ, την 1/6/2003
Σύντροφοι,
Ο αγώνας κατά της Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης έχει γίνει η κύρια αιχμή της δράσης του Συνασπισμού. Το αυθόρμητο κίνημα που ξεκίνησε απροσδόκητα πρίν τέσσερα χρόνια στο Σηάτλ κατάφερε να καλύψει το κενό που υπήρχε στον Αριστερό πολιτικό λόγο με μία κραυγή, Οχι άλλο, δεν θέλουμε έτσι!
Οι δυνάμεις που συγκροτούν το κίνημα φαίνονται με την πρώτη ματιά ετερόκλητες, οι στόχοι μαξιμαλιστικοί, η προοπτική συγκεχυμένη. Υπάρχουν δηλαδή όλα τα χαρακτηριστικά ενός αυθόρμητου κινήματος.
Είναι φυσικό και επόμενο μετά το πρώτο ξάφνιασμα να προσπαθεί κάθε ομάδα να εντάξει αυτό το κίνημα στη δική της ιδεολογική θεώρηση.
Είναι περίεργοι οι δρόμοι που γεννούν την πολιτική ορολογία, ιδιαίτερα σε εποχές οξυμένης πολιτικής σύγκρουσης. Κάποτε την εποχή του Περόν, όταν το παλιό κατεστημένο κατηγορούσε τους Περονιστές γιά κλέφτες, τα αυθόρμητο λαίκό κίνημα έφτασε να κάνει βασικό πολιτικό σύνθημα το «Ζήτω οι κλέφτες».
Οι πολιτικοί αγώνες διεξάγονται συχνά με όρους ιδεολογικά ασαφείς. Οι ιδεολογικές αναζητήσεις αντίθετα απαιτούν σαφήνεια όρων. Από το 1989 το κεφάλαιο που δεν γνωρίζει σύνορα θέλει να αυτοπροσδιορίζεται με όρους «ανοικτούς» και «θετικούς» κατά την ορολογία του Μάρκετιγκ, ώστε να περνάει στον κόσμο την αντίληψη ότι η κυριαρχία του αποτελεί αυτονόητο και η αντίθεση στη κυριαρχία του αποτελεί ιδιορρυθμία. Ετσι διάλεξε ένα χαρακτηριστικό της εποχής μας που ακουγότανε ωραίο και το υιοθέτησε σαν όνομα. «Με λένε παγκοσμιοποίηση» είπε.
Ετσι μία ακόμη λέξη χάνει γιά μερικά χρόνια το ετυμολογικό της νόημα και στρατεύεται πολιτικά φορτωμένη με ξένες αμαρτίες.
Στο ιδεολογικό επίπεδο όμως πρέπει να είμαστε σαφείς. Οι εξελίξεις της τεχνολογίας στις μεταφορές και στις επικοινωνίες είναι ένα θέμα. Η ένταξη αυτών των εξελίξεων στο σύστημα των παραγωγικών σχέσεων κάθε εποχής είναι άλλο θέμα. Η επίκληση των ίδιων εξελίξεων γιά να δικαιολογηθούν τα αδικαιολόγητα είναι τρίτο θέμα.
Η τεχνική δυνατότητα μεταφοράς και εμπορίας ακόμα και ευπαθών ειδών πλατιάς κατανάλωσης από τη μία άκρη του πλανήτη στην άλλη είναι απόρροια της τεχνολογίας. Η τάση των ανθρώπων να κινούνται και να εμπορεύονται στη μέγιστη απόσταση που τεχνικά μπορούν χρονολογείται από την αρχαιότητα, δεν είναι δημιούργημα του Καπιταλισμού. Αλλα είναι τα δημιουργήματα του Καπιταλισμού στην υπόθεση αυτή και είναι σοβαρά και σημαντικά.
Γιά να μπορούμε να τοποθετηθούμε ολοκληρωμένα σε ένα θέμα πιστεύω ότι πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας τα τεχνικά δεδομένα του θέματος και να μπορούμε να αναγνωρίσουμε που σταματάνε οι τεχνικές επιδράσεις και που αρχίζουν οι πολιτικές επιλογές.
Οταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν αντίπαλο που προσπαθεί να παρουσιάσει όλες τις επιλογές του σαν τεχνικές, υπάρχει ο πειρασμός να κάνουμε εμείς το αντίθετο, παρουσιάζοντας τα πάντα, ακόμα και τις τεχνικές αναγκαιότητες, σαν προμελετημένες επιλογές. Στον χώρο της πολιτικής ορολογίας ανανωρίζω ότι ο πειρασμός είναι μεγάλος, αν όμως θυσιάσουμε την καθαρότητα σκέψης γιά να αποκτήσουμε ένα εντυπωσιακό μπουρδούκλωμα πολύ φοβάμαι ότι στο τέλος θα μας μείνει μονάχα το μπουρδούκλωμα.
Είναι αλήθεια ότι ο οικονομισμός έχει ταλαιπωρήσει την Αριστερά στον αιώνα που μας πέρασε, πιστεύω όμως ότι περισσότερο από τον οικονομισμό έχει ταλαιπωρήσει την Αριστερά ο βολονταρισμός.
Αν δούμε τώρα πιό καθαρά την Νεοφιλελεύθερη Παγκοσμιοποίηση δίνοντας έμφαση στα τεχνικά χαρακτηριστικά της παραγωγής, θα διαπιστώσουμε ότι τα επίμαχα ζητήματα γιά τους υπέρμαχους της Παγκοσμιοποίησης δεν αφορούν τόσο την διακίνηση επορευμάτων, όσο την κίνηση κεφαλαίων και τις νομισματικές ισοτιμίες.
Φαίνεται ότι το κύριο ζητούμενο δεν είναι τόσο η δημιουργία ενός πλανήτη ελεύθερου εμπορίου, όσο η δημιουργία ενός πλανήτη ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων χωρίς νομικές απαγορεύσεις και χωρίς συναλλαγματικό κίνδυνο.
Αυτό τώρα σύντροφοι δεν το υπαγορεύει η τεχνολογία. Αυτό είναι επιλογή. Η κίνηση κεφαλαίων και όχι η κίνηση εμπορευμάτων προκάλεσε τις αλλεπάλληλες κρίσεις στο Μεξικό, στην Απω Ανατολή, στη Ρωσία, στη Τουρκία, στην Αργεντινή.
Η προσπάθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να έχουν οι αναπτυσσόμενες χώρες ισχυρά νομίσματα αποσκοπεί πρωτίστως στη προστασία των δυτικών κεφαλαιούχων, που θεωρούν ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να τους εξασφαλίσει υψηλές αποδόσεις στα κεφάλαιά τους σε αναπτυσσόμενες χώρες, ώστε να αντισταθμίσουν την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους στις αναπτυγμένες χώρες.
Η Παγκοσμιοποίηση του Καπιταλισμού χωρίς συναλλαγματικό κίνδυνο. Αυτό είναι το θέμα.
Την ίδια στιγμή οι τεχνολογικές εξελίξεις θέτουν στο τραπέζι και ένα καινούργιο θέμα, το περιβάλλον. Οταν έγραφε ο Μαρξ το περιβάλλον ήταν γιά την οικονομία μία σταθερά, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να το αλλάξουν. Σήμερα η τεχνολογική εξέλιξη έχει κάνει το περιβάλλον μία μεταβλητή.
Η Νεοφιλελεύθερη Παγκοσμιοποίηση θέτει το ζήτημα του περιβάλλοντος σαν θέμα ελευθερίας του εμπορίου μόνο, προσπαθώντας έτσι να αντιπαρέλθει όσα ζητήματα δεν μπορεί να λύσει. Αντίθετα το οικολογικό κίνημα τοποθετεί αυτή τη συνέπεια της αντικειμενικής τεχνολογικής εξέλιξης με όρους πολιτικούς.
Υπάρχει στους ιδεολόγους των αγορών, ιδιαίτερα τους Αμερικανούς, μία τάση να τονίζεται η πτυχή της ελευθερίας που είναι εγγενής στο θεωρητικό σύστημα μιάς τέλειας και απόλυτα ελεύθερης αγοράς, μία ελευθερία του τύπου «Υπαγόμαστε όλοι στις δυνάμεις της αγοράς και σε τίποτα άλλο».
Πέρα από το θεωρητικό ζήτημα των εγγενώς ατελών αγορών, αυτή η προσπάθεια να εξοβελιστεί η πολιτική από τόσο βασικές επιλογές μιάς κοινωνίας σκοντάφτει σε ένα ζήτημα, που περιέργως το επεσήμανε πρώτος ο θεωρητικός των Αγορών, ο Ανταμ Σμίθ πρίν 300 χρόνια:
«Οταν μαζεύονται σε ένα δωμάτιο παραγωγοί που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο», είχε γράψει ο Ανταμ Σμίθ, «τίποτα άλλο δεν τους απασχολεί, πέρα από το πως θα εξασφαλίσουν συλλογικά τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη εις βάρος των πελατών τους.»
Ο καλύτερος τρόπος να εξασφαλίσουν συλλογικά τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη εις βάρος των πελατών τους είναι με την στρέβλωση ακριβώς της αγοράς και με τη δημιουργία μονοπωλιακής ή ολιγοπωλιακής κατάστασης.
Η αλήθεια είναι ότι κανένας δεν αγαπάει πραγματικά τις αγορές, ούτε οι Καπιταλιστές. Οι αγορές σε φτιάχνουν αλλά και σε χαλάνε. Ετσι όποιος αποκτήσει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, που ξέρει ότι είναι προσωρινό, προσπαθεί, αν μπορεί, να το παγιοποιήσει σε φέουδο ή Μεσαιωνική συντεχνία.
Στην ευρύτερη συλλογικότητα της κοινωνίας το αντίστοιχο είναι ο περιορισμός των ατομικών ελευθεριών και των δημοκρατικών δικαιωμάτων.
Το μοναδικό πράγμα που κρατάει τις αγορές ελεύθερες και τις Δυτικές κοινωνίες δημοκρατικές είναι η πολιτική πίεση από κάτω. Ετσι η άποψη των θεωρητικών του Νεοφιλελευθερισμού ότι όλα τα θέματα μπορούν να αφεθούν στις αγορές είναι κατά βάση αφελής.
Σήμερα, μετά από δεκατέσσερα χρόνια Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης χωρίς αντίπαλο δέος, στα βαθιά μιάς κυκλικής οικονομικής κρίσης και αντιμέτωποι με κάποιους κάτοικους του πλανήτη που δεν παγκοσμιοποιούνται τόσο εύκολα, οι παραπάνω αντιφάσεις έχουν γίνει πιά φανερές
Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι αυτά που είδαμε φέτος στο Ιράκ είναι εκδήλωση της Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης, αν τα έβλεπε όμως ένας Ρωμαίος της εποχής του Καίσαρα θα ήξερε πολύ καλά πως να τα αποκαλέσει, Imperium.
Προκύπτει αβίαστα κάτω από αυτές τις συνθήκες η τάση να καταφεύγουμε στην πολιτική επιλογή της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, γιά την προστασία των Δημοκρατικών δικαιωμάτων, την επιδίωξη της Κοινωνικής δικαιοσύνης και σε τελευταία ανάλυση, της δημιουργίας αξιόπιστου αντίπαλου δέους στον Αμεικανικό Ιμπεριαλισμό.
Οταν όμως προκύπτουν στην Αριστερά τέτοιες επιλογές χωριζόμαστε σε Μαξιμαλιστές και Μινιμαλιστές.
Οι Μαξιμαλιστές λένε: «Με αυτούς θα πάμε; Αυτοί είναι άλλη μία από τα ίδια». Κάπου έχουν δίκιο.
Οι Μινιμαλιστές πάλι λένε: «Πρέπει να αποφύγουμε το χειρότερο κακό».Και αυτοί έχουν κάπου δίκιο.
Ιστορικά όταν μπαίνουμε σε τέτοιες καταστάσεις καταλήγουμε να μιλάμε Μαξιμαλιστικά στη κορυφή και να ενεργούμε Μινιμαλιστικά στη βάση, ώσπου το επίμαχο θέμα να διευθετηθεί από άλλους.
Σύντροφοι, η αλήθεια είναι ότι έχουμε στις ιδεολογικές καταβολές μας κάτι το Χριστιανικό, πιστεύουμε ότι μετά από έναν αγώνα έρχεται ο παράδεισος. Η δική μου πείρα μου λέει ότι μετά από έναν αγώνα έρχεται ο επόμενος αγώνας. Μπορεί να είναι σε ψηλότερη ή χαμηλότερη κατηγορία, είναι όμως πάντα αγώνας.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ένας χώρος αγώνα. Είναι προτιμητέος χώρος αγώνα γιατί δίνει ευρύτερες δυνατότητες, δεν είναι όμως παράδεισος. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δημιουργήθηκε γιά να πετύχει την Καπιταλιτική ενοποίηση της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι χώρος διαρκών ταξικών αντιπαραθέσεων. Ολα αυτά είναι αυτονόητα, ας μην καταλήξουμε όμως σε διλήμματα του είδους, «πρώτα ενοποίηση και μετά ταξική πάλη ή πρώτα ταξική πάλη και μετά ενοποίηση». Αυτά τα πράγματα γίνονται μαζί και ταυτόχρονα, παλιά το λέγαμε «διαλεκτική ενότητα».
Σύντροφοι, ζούμε σε εποχή ραγδαίων αλλαγών και πρέπει να θυμόμαστε δύο πράγματα:
- Ο ιδεολογικός εξοπλισμός της Αριστεράς υπήρξε πολιτικά αποτελεσματικός όταν ξεκινούσε από την ανάλυση της πραγματικότητας και όχι μονάχα από την προβολή των επιθυμιών μας.
- Η πολιτική απαιτεί τακτική ευελιξία
Οπως είναι αυτή τη στιγμή τα πολιτικά πράγματα στη χώρα, ο Συνασπισμός έχει γίνει το αναγκαίο κόμμα, με την έννοια ότι καλύπτει ένα υπαρκτό πολιτικό κενό που δεν μπορεί να καλύψει κανένας άλλος.
Το κόμμα μας κινήθηκε στο δρόμο της ενότητας των Αριστερών δυνάμεων και δημιούργησε μία δυναμική που δεν πρέπει να χαθεί.
