Οι αθλήτριες στα ΜΜΕ

Ομιλία της Ελένης Αυλωνίτου στην Ημερίδα “Γυναίκες και Αθλητισμός” με θέμα:

 

“Οι αθλήτριες στα ΜΜΕ”

 

Πάντειο Πανεπιστήμιο, 11 Ιουνίου 2008 

 

Στο παρελθόν σίγουρα ο γυναικείος αθλητισμός δεν ήταν το ίδιο σημαντικός όσο σήμερα, και τα κορίτσια δεν ενθαρρύνονταν για λόγους κοινωνικούς και νοοτροπίας να ασχοληθούν με τα σπορ. Πολλά αθλήματα δεν ήταν καν ανοιχτά στα κορίτσια.

Ο αγωνιστικός αθλητισμός ως αντικείμενο στη σφαίρα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, σε σχέση με τη διεκδίκηση ίσων ευκαιριών στο στίβο της ζωής, χωρίς διακρίσεις και προκαταλήψεις. Η προσπάθεια διεκδίκησης ενός μεταλλίου στους αγώνες έγινε το σύμβολο της προσπάθειας για ευκαιρία δυνατοτήτων σ’ ένα τομέα που εθεωρείτο παραδοσιακά ανδρικός.

Αν και η εποχή που ο αγωνιστικός αθλητισμός έπρεπε να ανταποκρίνεται στην εξύψωση της ανδρικής ρώμης με βάση την αφοσίωση ως μέσον, την τέχνη ως πλαίσιο και τα χειροκροτήματα των γυναικών ως ανταμοιβή, έχει περάσει ανεπιστρεπτί, όμως παρόλα αυτά ο χώρος του αθλητισμού εξακολουθεί να αποτελεί χώρο διακρίσεων για τις γυναίκες. Ακόμη και όταν η ισότητα καταγράφεται νομοθετικά, η αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων που ασκούν τη κοινωνική τους πίεση ενάντια στη ισότητα των φύλων, δημιουργεί διαφορές που, ενώ βιολογικά δεν υπάρχουν, αποτρέπουν τη γυναίκα να διεκδικεί τα δικαιώματά της.

Ο αθλητισμός πρέπει και μπορεί να αποτελέσει το μέσον με το οποίον μπορούν να κτυπηθούν οι διακρίσεις του φύλου. Η ισότητα στον αθλητισμό σε όλα τα επίπεδα (πόροι, υποδομές, αμοιβές, χορηγοί, αποφάσεις, μέσα ενημέρωσης) αποτελεί την καλύτερη ένταξη των γυναικών σε όλα τα επίπεδα, καθώς συνδέεται με τη χειραφέτηση και αυτονομία τους. Αν θες να δεις τις αλλαγές σε μία κοινωνία δες τις αλλαγές που έχουν επιτευχθεί στον αγωνιστικό αθλητισμό.

Για παράδειγμα, ενώ με τον καιρό, οι γυναίκες έγιναν πιο ενεργές στη συστηματικό τερη άθληση, λόγω και της αυξανόμενης συνειδητοποίησης της σημασίας της άσκησης για τη διατήρηση της υγείας τους, οι γυναίκες στον αθλητισμό υψηλού επιπέδου εξακολουθούν να αποτελούν μειοψηφία.

Στην εποχή μας ο αθλητισμός υψηλού επιπέδου είναι ένα μέσο βιοπορισμού, ένα επάγγελμα. Συνεπώς η προβολή της αγωνιστικής προσπάθειας αποτελεί και προώθηση της δουλειάς τους. Βασική προϋπόθεση για να παρακινήσουμε τις νέες κοπέλλες στον αθλητισμό πρέπει οι γυναίκες αθλήτριες να είναι ορατές, και εδώ τα ΜΜΕ και ειδικότερα η τηλεόραση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σ’ αυτό, αφού πολλές φορές οι γυναικείοι αθλητικοί αγώνες υπολείπονται σε προβολή.

Οι εφημερίδες αφιερώνουν ένα πολύ χαμηλό ποσοστό του χώρου τους στο γυναικείο αθλητισμό, αντιθέτως φλέγονται για ειδήσεις που αφορούν τον γυναικείο αθλητισμό και ανήκουν στη κατηγορία είτε του «ροζ» είτε της στάσης του σώματος ή της ενδυμασία τους. Εχουμε δει επανειλλημένα την κάμερα να εστιάζει στα σχετικά μέρη του γυναικείου σώματος, γεγονός ανάρμοστο γιά μιά σοβαρή αθλητική κάλυψη, καθώς το επίκεντρο παύει να είναι η επίδοση και γίνεται απλώς το γυναικείο σώμα.

Πολλές φορές ο σχολιασμός του δημοσιογράφου γίνεται υπερβολικός με βάση το πόσο εμφανισιακά του αρέσει μία αθλήτρια, μπορεί να την προβάλλει πολύ περισσότερο γι’ αυτό, ενώ δεν αποκλείεται και το γεγονός την ώρα της αναμετάδοσης να εστιάζεται σε ιδιωτικές λεπτομέρειες της ζωής της αθλήτριας.

Οπως επίσης έχει αναφέρει η Αυστριακή σύνεδρος κα Prets στην Επιτροπή Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισων Ευκαιριών σχετικά με τη Γυναίκα και τον Aθλητισμό στο Στρασβούργο τον Ιούνιο του 2003, έχει παρατηρηθεί και έλλειψη σοβαρότητας αυστριακού καναλιού όταν στο τερματισμό μαραθωνίου είχε μουσική υπόκρουση το ‘You Sexy Thing”, την ώρα που η νικήτρια πλησίαζε τον τερματισμό και η κάμερα εστίαζε στα σχετικά μέρη του γυναικείου σώματος. Το επίκεντρο έπαψε να είναι η επίδοση και η αγωνιστική προσπάθεια ή το επίτευγμα και έγινε το φύλο και το γυναικείο σώμα.

Επίσης θα έχετε παρατηρήσει ότι ο σχολιαστής αναμετάδωσης αγώνων, όπως για παράδειγμα μπάσκετ ή ποδοσφαίρου του έρχεται ευκολότερα να περιγράψει τις σκληρές φάσεις της διεκδίκησης της μπάλλας σε ανδρικούς, παρά σε γυναικείους αγώνες, καθώς η επιθετικότητα, που εκ των πραγμάτων εκφράζει η αθλητική κίνηση, είναι περισσότερο σύμφυτη με την ανδρική φύση.

Αντίθετα, στο θέμα της διαφήμησης τα πράγματα είναι καλύτερα καθώς η εικόνα παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Ετσι υπάρχουν πολλές αθλήτριες διαφόρων αθλημάτων που πρωταγωνιστούν διαφημιστικά, καθώς έχουν καθιερωθεί ως πρότυπα για τις νέες γενεές.

Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σχετικά με τη γυναίκα και τον αθλητισμό (2002/2280(INI), στα πλαίσια της διασφάλισης ίσων δικαιωμάτων στον αθλητισμό υψηλού επιπέδου, καλεί με σαφήνεια τις κυβερνητικές και αθλητικές αρχές να εγγυηθούν την εξάλειψη των άμεσων και έμμεσων διακρίσεων σε βάρος των αθλητριών κατά την άσκηση της εργασίας τους.

Ειδικότερα για τα ΜΜΕ ζητείται να μεριμνούν για την ισορροπημένη κάλυψη του γυναικείου και του ανδρικού αθλητισμού, καθώς και για την παρουσίαση των γυναικών στον αθλητισμό χωρίς διακρίσεις. Προτείνεται δε, στο πλαίσιο της αναθεώρησης της οδηγίας 89/552/ΕΟΚ⁽⁸⁾ ‘Τηλεόραση χωρίς σύνορα’ και ιδιαίτερα σε ότι αφορά την αναμετάδοση σημαντικών γεγονότων, να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη για την εισαγωγή της διάστασης του φύλου στις τηλεοπτικές αναμεταδόσεις των αθλητικών διοργανώσεων.

Δυστυχώς όμως πέρα από τη προτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να εξασφαλίζεται από τα κράτη μέλη η αναμετάδωση των αγωνισμάτων του γυναικείου αθλητισμού, δεν υπάρχει και δεν είναι δυνατόν να υπάρξει υποχρέωση σε μιά τέτοια ρύθμιση πέρα από την κρατική τηλεόραση και αυτό μέσα σε κάποια όρια.

ΓΙΑΤΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΠΡΟΒΟΛΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Ας πάρουμε όμως τις διάφορες αιτιάσεις χωριστά. Ενας βασικός λόγος που προβάλλεται δημοσιογραφικά για την ελλειπέστερη προβολή του γυναικείου αγωνιστικού αθλητισμού είναι ότι αυτός δεν συναρπάζει τόσο ως θέαμα από πλευράς επιδόσεων, όσο ο αντίστοιχος ανδρικός.

Εδώ το επιχείρημα κρατάει κάτι από την παράδοση. Μου θυμίζει τον καθηγητή των θρησκευτικών μου στο Γυμνάσιο που όταν έμαθε ότι στη προπόνηση μου κατά τη διάρκεια της κολυμβητικής μου καριέρας κολυμπούσα δίπλα δίπλα με αγόρια, τα οποία συναγωνιζόμουν επιτυχώς για να βελτιώνω τις επιδόσεις μου αλλά και να σπάω τη μονοτονία να κολυμπάω μόνη μου, καθώς ήμουν η πιό γρήγορη, με προέτρεψε να απέχω από τέτοιες πρακτικές.

Σήμερα βέβαια η κατάρριψη του παγκοσμίου ρεκόρ στα 100 μέτρα ελεύθερο από την Λίμπι Λέντον κολυμπώντας παρέα με τον Μάικλ Φελπς αποτελεί επιβεβαίωση της παρελθούσης μου προπονητικής πρακτικής.

Αν βέβαια το παραπάνω παράδειγμα αναφέρεται στον τρόπο βελτίωσης της γυναικείας επίδοσης για να επιτευχθεί υψηλότερο επίπεδο συναγωνισμού γιά την πρωταθλήτρια, ας δούμε την προσπάθεια γυναικών, όπου αναγκάζονται να μπουν στον κόσμο των ανδρών, αποζητώντας την καταξίωση κερδίζοντας τους, γιατί δεν υπάρχει αντίστοιχο πρωτάθλημα για τις γυναίκες.

Για παράδειγμα, η Γαλλίδα Μισέλ Μουτόν (1982) που κέρδισε σε αγώνα ράλι στο Σαν Ρέμο (1981) και διεκδίκησε με αξιώσεις το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα (1982), η Ιταλίδα Λέλα Λομπάρντι όπου έτρεχε με αξιώσεις σε Grant Prix της Φόρμουλα 1, η   Ντανίτσα Πάτρικ που θέλησε να γίνει η πρώτη γυναίκα οδηγός που θα κερδίσει τα 500 μίλια της Ιντιανάπολις, επιβεβαιώνοντας τις γυναικείες δυνατότητες, η τεννίστρια Ναβρατιλόβα στον εντυπωσιακό της αγώνα με τον Τζίμι Κόνορς, όπου έστω και για οικονομικούς λόγους προσφέρει ένα καταπληκτικό θέαμα, η τζόκεϊ Τζούλι Κρον που κέρδισε συνολικά 3074 αγώνες, η μπασκεμπωλίστρια Ανν Μέγιερς που το 1979 υπέγραψε το υψηλότατο για την εποχή συμβόλαιο των 50.000 δολλαρίων μετά από μιά εντυπωσιακή θητεία στο UCLA, ή τέλος η Σουηδέζα γκόλφερ Ανίκα Σόρενσταμ όπου έγινε η πρώτη γυναίκα που συμμετείχε σε τουρνουά ανδρών μετά από 13 σερί νίκες το 2002.

Το τι αντιμετώπισε η Ανίκα όταν θέλησε να συγκρίνει τις ικανότητές της με αυτές των ανδρών δεν περιγράφεται, χαρακτηρίζουν όμως ακόμα την στάση πολλών ανδρών έναντι του γυναικείου αθλητισμού, όχι γιατί οι άνδρες συνωμοτούν κατά των γυναικών, αλλά γιατί απλά κουβαλούν αυτή τη νοοτροπία που επιφέρει αυτά τα αποτελέσματα.

Ομως παρόλα τα παραδείγματα που ανέφερα, είναι γεγονός ότι οι σωματικές διαφορές των δύο φύλων που διαφοροποιούν τις αγωνιστικές επιδόσεις οδηγούν σε μεγάλες διαφορές στους μισθούς, σε σημαντικές διαφορές στο επίπεδο στήριξης από χορηγούς, σε διαφορετικό βαθμό συμμετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων και τέλος σε υπαρκτές διαφορές στην κάλυψη από τα ΜΜΕ.

Ακόμα όμως κι αν οι αγωνιστικές επιδόσεις υπολείπονται των ανδρικών, γιατί αυτό μειώνει το θέαμα και γιατί η χαρά, η ευχαρίστηση και η ικανοποίηση που προσφέρει η αγωνιστική προσπάθεια για την κατάκτηση της νίκης / διάκρισης και όχι της επίδοσης είναι λιγότερο θεαματική; Οι γυναικείοι αγώνες, ακόμα και αυτοί του ποδοσφαίρου επιβεβαιώνουν το μέγεθος θεαματικότητας που μπορούν να προσφέρουν.

ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ

Οπως είναι πλέον γνωστό η άσκηση υψηλού επιπέδου συνεπάγεται μεταβολή του σώματος με συνέπειες στην υγεία και τη μελλοντική ζωή των αθλητριών. Οι ορμονικές διαταραχές μπορούν να επιφέρουν μελλοντικές δυσχέρειες για τη μητρότητα ή τη πρόωρη γήρανση.

Τα πράγματα διαφοροποιούνται ακόμα περισσότερο όταν τα αναβολικά τα οποία είναι παράγωγα ανδρικών ορμονών, έχουν διεισδύσει στον αθλητισμό υψηλού επιπέδου και οι συνέπειές τους γίνονται εκ των πραγμάτων περισσότερο εμφανείς στις γυναίκες.

Γυναίκες που μιλούν σαν άνδρες, γυναίκες που ξυρίζονται από την υπερβολική τριχοφυϊα που αναπτύσσεται εξ αιτίας της λήψης αυτών των ουσιών, γυναίκες με υπερβολική ακμή ανδρικού τύπου, γυναίκες με σωματότυπο ανδρικού τύπου, γυναίκες που μετατρέπονται σε άνδρες δεν είναι και ότι καλύτερο για την προβολή τους ως πρότυπα για τη νέα γενιά, ακόμα κι όταν οι διακρίσεις τους είναι μεγάλες. Αντίθετα, όταν η πρωταθλήτρια μοιάζει ταυτόχρονα με φυσιολογική γυναίκα η προβολή της είναι μεγαλύτερη.

Είναι εμφανές σε όλους που παρακολουθούν αθλητικούς αγώνες, για παράδειγμα κλασσικού αθλητισμού, τι ποσοστό προβολής παίρνουν τα αγωνίσματα αλμάτων και ταχυτήτων έναντι εκείνα των ρίψεων.

Αγαπητοί φίλοι, σήμερα συζητάμε τις επικρατούσες αντιλήψεις και αιτίες της έλλειψης ισότητας στη προβολή του γυναικείου αθλητισμού από τα μέσα ενημέρωσης. Ομως, δεν έχουμε τρόπο να εξαλείψουμε αυτή την ανισότητα ή τη παρουσίαση των αθλητριών με συγκεκριμένο τρόπο, πέρα από το γεγονός να δημοσιοποιούνται οι σημερινές προσπάθειες και να γίνεται δημόσιος διάλογος για το θέμα.

Η δημοσιοποίηση ενθαρρύνει και προτρέπει τους εργαζόμενους στο χώρο των ΜΜΕ να σκέπτονται τον αθλητισμό ως μέσον ατομικής ανάπτυξης και αποκατάστασης και ως εκ τούτου να λαμβάνουν υπόψη τους ότι και για την αθλητική κάλυψη ισχύει το κριτήριο της ισότητας και παροχής ίσων ευκαιριών, ανεξάρτητως φύλου.